Federico Mompou – Música Callada

De links naar de concerten van 11:00 en van 20:15:

Link voor het concert van 11:00 uur : https://youtu.be/H-c7gLsMQ8o

Link voor het concert van 20:15 uur : https://youtu.be/7NOw_EPxRJY

De concerten zijn ook nog achteraf te bekijken

PROGRAMMA EN TOELICHTING

MÚSICA CALLADA

1er Cahier (1959)

I.Angelico

II.Lent

III.Placide

IV.Afflitto e penoso

V.kwartnoot = 54

VI.Lento

VII.Lento

VIII.Semplice

IX.Lento

2me Cahier (1962)

X.Lento e cantabile

XI.Allegretto

XII.Lento

XIII.Tranquillo – très calme

XIV.Severo – sérieux

XV.Lento – plaintif

XVI.Calme

3me Cahier (1965)

XVII.Lento

XVIII.Luminoso

XIX.Tranquillo

XX.Calme

XXI.Lento

4me cahier (1967)

XXII.Molto lento e tranquillo

XXIII.Calme, avec clarté

XXIV.Moderato

XXV.kwartnoot = 100

XXVI.Lento

XXVII.Lento molto

XXVIII. Lento

Federico Mompou – Leven en werk

Federico Mompou werd geboren Barcelona.In 1909 trok hij, amper zestien jaar oud, naar Parijs om daar piano te studeren, aangetrokken door de muziek die hij Gabriel Fauré en Marguerite Long in Barcelona had horen uitvoeren. Dat Mompou überhaupt begon te componeren – tijdens zijn Parijse jaren – is te danken aan zijn verlegen natuur: voor een carrière als concertpianist deinsde hij bij nader inzien terug.

In 1914 werd Mompou door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gedwongen naar Barcelona terug te keren. De Franse muziek had inmiddels een onuitwisbare indruk op hem gemaakt, hetgeen al in zijn vroege composities hoorbaar is. Van 1920 tot 1941 verbleef hij wederom in Parijs, waarna de Tweede Wereldoorlog hem definitief naar Spanje deed terugkeren. Op de valreep had hij in Frankrijk Carmen Bravo leren kennen. Geheel in overeenstemming met zijn verlegen natuur vroeg hij haar pas zestien jaar later, in 1957, ten huwelijk.

Mompou’s muziek heeft een totaal eigen plaats in de twintigste-eeuwse  muziek. Zijn werk – zeer persoonlijk en herkenbaar, en bovendien opvallend constant van kwaliteit – ontstond in de marge van de muziekgeschiedenis: echte voorlopers had hij niet,  navolgers nog minder. Wat dat betreft is hij te vergelijken met ondermeer Janácek en Poulenc, aan wie zijn muziek overigens herhaaldelijk doet denken. Ook Fauré en zelfs Skrjabin klinken in zijn muziek door. Hoewel Mompou wel ‘de Spaanse Satie’ is genoemd, blijft de overeenkomst tussen hen beperkt tot de compacte en transparante schrijfwijze en hun beider eigenzinnigheid. De commentaren die Mompou met name in zijn vroege werk wel in de partituur schreef, missen  doorgaans de ironie van zijn Franse collega.

Net als bij de Groupe des Six, waarvan Mompou in Parijs de leden goed gekend heeft, spelen helderheid en eenvoud ook in zijn muziek een grote rol. Mompou pleitte voor een ‘muziek van het hart en voor het hart, niet een muziek van het hoofd voor het hoofd. Een huiselijke muziek, een muziek van alledag…’. Muziek was voor Mompou het resultaat van pure inspiratie en niet van een systeem – een opvatting die zijn vriend Poulenc deelde. Hij zag zichzelf als medium: de muziek komt voor hem van buiten naar binnen en niet – zoals de romantische opvatting het voorstelt – omgekeerd. Zijn eigen stijl vond hij verrassend vroeg. In de Impresiones íntimas uit 1915, bijvoorbeeld, zijn alle kenmerken van zijn latere muziek al aanwezig. Mompou was als een diamantslijper, die zijn hele leven aan dezelfde edelsteen sleep om daarbij een steeds hogere graad van perfectie te bereiken.  Evenals Chopin, met wie hij hoorbaar affiniteit had (en naar wie hij is vernoemd), koos hij de piano als het ideale medium.

Mompou is uitstekend geslaagd in een streven, dat menig kunstenaar koestert: zo veel mogelijk uitdrukken met een minimum aan middelen.

Música Callada (1959-1967)

Religie speelde een grote rol in Mompou’s leven. De oude Spaanse mystici inspireerden hem, zoals vooral blijkt uit zijn ‘magnum opus’: de Música Callada, een cyclus van 28 korte stukken met een lengte van ongeveer een uur. De titel is ontleend aan een strofe uit Cántico Espiritual, een gedicht van de mysticus San Juan de la Cruz (1542 – 1591):

La noche sosegada

en par de los levantes de la aurora,

la música callada

la soledad sonora,

la cena que recrea y enamora.

De kalme nacht

bij het aanbreken van de ochtend,

de  muziek van de stilte

de klinkende eenzaamheid,

het avondmaal, dat verstrooiïng geeft en verliefd maakt

Mompou heeft zichzelf als volgt over zijn Música Callada uitgelaten: “ Deze muziek heeft lucht noch licht. Zij is als het zwak kloppen van het hart. Er wordt niet gevraagd verder te komen dan enkele millimeters in de ruimte, maar het is wel de bedoeling door te dringen tot in de grote diepten van onze ziel en tot in de heimelijkste regionen van onze geest. Deze muziek is stil omdat het luisteren ernaar vanuit het binnenste gebeurt. Beheersing en terughoudendheid. De beleving van deze muziek is geheim en zij is alleen hoorbaar in de resonanties onder het grote koude gewelf van onze eenzaamheid.”

Het fenomeen stilte heeft filosofen en kunstenaars van oudsher geboeid. Van Lao-tse, de grondlegger van het taoïsme, is de uitspraak: ‘ Het voornaamste geluid is stilte’. Het belang van stilte in de muziek is al door velen in het verleden onderkend: Anton Webern (zijn  Variationen op.27  zijn door Pierre Boulez ooit getypeerd als’ contrapunt van stilte en geluid’), John Cage (4’33”), Morton Feldman, Paul Simon ( the sounds of silence ) en vele anderen hebben zich er mee bezig gehouden. ‘Música Callada’ is overigens niet alleen een poging de stilte uit te drukken, maar ook een verklanking van gedachten en emoties, die bij introspectie voelbaar worden en die evengoed turbulent als verstild kunnen zijn.

De 28 episoden van Música Callada hebben een eenvoudig vormschema, waarbij dikwijls de driedelige liedvorm wordt gebruikt. Ze zijn veelal gebaseerd op de Catalaanse volksmuziek. De primitieve vorm van die muziek sprak Mompou sterk aan.Ze zijn veelal gebaseerd op de Catalaanse volksmuziek met haar – voor Mompou aantrekkelijke – eenvoudige vormen. Het harmoniegebruik is geraffineerd en kleurrijk. De harmonieën hebben vaak een metaalachtige klank. Mompou’s bezoeken aan de klokkengieterij van zijn grootvader en de geluiden en grote vuren aldaar, maakten een grote indruk op hem. 

Mompou’s akkoorden verschillen vaak maar heel subtiel van de klassieke samenklanken uit het verleden. Die kleine verschillen in de samenstelling van een akkoord  hebben een enorm effect op de luisteraar.

Música Callada is oorspronkelijk overigens niet eens gecomponeerd voor publieke uitvoering, laat staan voor publicatie als cyclus. Het is evenmin ooit Mompou’s plan geweest om er zo’n monumentaal  vierluik van te maken. Veelzeggend is in dat verband dat Alicia de Larrrocha het aan haar opgedragen vierde ‘cahier’ pas in 1972 in première bracht, terwijl het al in 1967 gecomponeerd was. Mompou promootte zijn muziek absoluut niet. Gelukkig vindt deze langzamerhand toch haar eigen weg, ook zonder tussenkomst van de maker.

© Marcel Worms