De muziek van Haydn is fris, helder en sprankelend als mineraalwater (of champagne) en daarmee ideaal voor de opening van het nieuwe jaar. Een eerbetoon aan Haydn in de vorm van vier van zijn Sonates en een ‘Hommage à Haydn’ van Debussy en van Ravel.

De links naar de streaming zijn de volgende:

voor de livestreaming van 11:00: https://youtu.be/AS_Gxv8jb6M

voor de livestreaming van 20:00: https://youtu.be/VXLPUkzjAEc

Programma ‘Hommage à Haydn’

Joseph Haydn (1732 – 1809)  

Sonate in D gr.t. Hob.XVI:14 (vóór 1767)

-Allegro moderato

-Menuet en Trio

-Finale: Presto

Sonate in g kl.t. Hob.XVI:44 (datering onbekend)  

-Moderato

-Allegretto

Maurice Ravel (1875 – 1937)

Menuet sur le nom de Haydn (1909) 

Joseph Haydn

Sonate in c kl.t. Hob.XVI:20 (1771)  

– (Allegro) Moderato

-Andante con moto

-Finale: Allegro

Claude Debussy (1862 – 1918)

Hommage à Haydn (1909) 

Joseph Haydn

Sonate in Es gr.t. Hob.XVI:52 (1794)  

-Allegro

-Adagio

-Finale: Presto

---

TOELICHTING

Joseph Haydn is de oudste vertegenwoordiger van de eerste Weense School, de grondlegger van de sonatevorm en de auteur van ruim 60 pianosonates. En toch worden die pianosonates op het concertpodium relatief weinig gespeeld. Haydn was – in tegenstelling tot Mozart en Beethoven – geen pianist. Doorgaans is zijn pianomuziek niet echt virtuoos en als er virtuoze passages zijn dan liggen die bij Haydn vaak lastiger dan bij zijn jongere collega Mozart wiens virtuositeit heel natuurlijk en pianistisch is. Daar staat een verfrissende helderheid en een sprankelende uitstraling tegenover. Haydns sonates zijn vaak verrassend, minder formeel en meer spontaan en improvisatorisch. Niet zelden lijken frasen een verkeerde afslag te nemen waarna de componist – na een kort moment van reflexie – weer een ingenieuze sluiproute vindt om weer op een muzikale hoofdweg te belanden. We krijgen daarmee een kijkje in de keuken van de componist waar we bij andere componisten slechts het voltooide gerecht kunnen proeven.

Haydn komt de eer toe de sonatevorm – waarvan de kiem al eerder aanwezig  was bij o.a. de latere Bach en bij Scarlatti – verder te hebben uitgewerkt. In dit model worden twee contrasterende thema’s tegenover elkaar geplaatst, waarna de zo ontstane spanning uiteindelijk weer wordt opgelost, een soort muzikaal poldermodel. Het zou tot ver in de 19de eeuw gebruikt worden als basisplan in menige solo- en duosonate, in trio’s, kwartetten en symfonieën.

In Haydns pianosonates is de ontwikkeling hoorbaar van clavecimbel naar fortepiano. Aanvankelijk schrijft de componist vanuit de klank en de dynamische mogelijkheden van het clavecimbel en die zijn vrij beperkt. Als in de tweede helft van de 18de eeuw de fortepiano (met zijn vele dynamische nuances) de dominante rol van het clavecimbel gaat overnemen, zijn meer dynamiek en meer dramatische kracht mogelijk. Dat leidt op zijn beurt weer tot een grotere complexiteit.

Haydn toont in zijn sonates een heel eigen stijl. Hij was bijna dertig jaar in dienst op het landgoed van de familie Esterházy als kapelmeester en hofcomponist. Haydn merkte daarover zelf op: ik was afgesloten van de omgeving, ik moest wel origineel zijn. Zijn werkgever verbood hem voor langere tijd in het buitenland te verblijven hetgeen zijn isolement vergrootte. Na zijn dienstverband maakte hij verschillende reizen naar Engeland waar hij een grote populariteit genoot. In 1795 vestigde hij zich er definitief.

De vier sonates op dit programma dateren uit verschillende periodes van Haydns carrière.

De Sonate in D majeur Hob.XVI:14 is nog eenvoudig van opzet en doet denken aan de Divertimenti die Haydn eerder schreef. De frisse, energieke en overwegend optimistische stijl van de componist is echter al wel aanwezig.

Van alle sonates van Haydn staan er maar zeven in mineur waaronder deze Sonate in g kl.t. Hob.VVI:44. Maar de toonsoort is wel meteen een dramatische. Mozarts intense 40ste Symfonie en het vurige Pianokwartet KV 478 in dezelfde toonsoort geschreven.

De Sonate in c kl.t. Hob.XVI:20 stamt duidelijk uit Haydns empfindsame periode, waarin drama en emotie op de eerste plaats staan. Het werk wijst al vooruit naar Beethoven die ook c mineur graag voor zijn dramatische werken gebruikte, denk aan de Sonate Pathétique en aan de vijfde Symfonie. Daarmee is deze sonate van Haydn een keerpunt. Hij heeft nu definitief gekozen voor de fortepiano en is royaal met dynamische aanwijzingen.

Zijn laatste en tevens langste sonate, die in Es gr.t. Hob.XVI:52 (1794) schreef Haydn in Londen. Ook in deze sonate is Beethoven al niet meer ver weg. De invloed van de krachtige Engelse piano’s is goed hoorbaar. Het stuk is orkestraal gedacht, vanuit een symfonisch perspectief. Het heroïsche begin (Es majeur is de heroïsche toonsoort bij uitstek, Beethovens gebruikt hem in zijn derde symfonie, de Eroïca) suggereert blazers. En ook verderop in het stuk kunnen we ons eenvoudig instrumentgroepen uit het orkest voorstellen.

Vermeldenswaard is hier nog dat de gebruikte toonsoort Es majeur drie mollen (voortekens) heeft. Drie is het heilige getal van de vrijmetselarij. Haydn was, evenals Mozart, lid van een Vrijmetselaarsloge. De vrijmetselaars gaan ervan uit, dat de mensheid zich verbroederen kan als ze maar gebruikt maakt van de ratio. Dankzij de menselijke rede zouden conficten oplosbaar zijn, net zoals in de sonatevorm twee conflicterende thema’s uiteindelijk in harmonie naast elkaar kunnen bestaan.

——————————————————————————————————————————————————————–

In 1909, precies honderd jaar na Haydns dood verzocht het tijdschrift van de Sociéte Internationale de Musique aan een aantal componisten om de verjaardag van  Haydns sterfdag te gedenken in de vorm van een muzikale hommage. O.a. Claude Debussy, Maurice Ravel, Reynaldo Hahn en Paul Dukas namen deel aan dit Centenaire Haydn. De letters van de naam van de componist moesten -zo luidde de opdracht- daarbij de melodie vormen. Hoe de componisten dat realiseerden (de Y en de N zijn geen notennamen!) zal ik tijdens de livestreaming laten horen. Met ditzelfde uitgangspunt componeerden Debussy en Ravel twee totaal verschillende stukken waarin ze binnen de beperking van de opdracht volledig trouw aan zichzelf bleven.

————————————————————————————————————————————————————————